Zelfrijdende auto’s
30 mei 2019
De laatste jaren zijn (deels) zelfrijdende voertuigen in opkomst. De provincie Gelderland heeft – samen met een aantal partners – in november en december 2016 bijvoorbeeld zelfrijdende bussen ingezet. Bij wijze van test reden tussen Ede en Wageningen twee busjes zonder bestuurders, de zogenaamde ‘WEpods’. De WEpods reden volgens een vaste route en hadden tien vaste stops. Ook in de particuliere sector komen er steeds meer deels zelfrijdende auto’s op de markt. Denk hierbij bijvoorbeeld aan auto’s die zichzelf in kunnen parkeren. Volledig zelfrijdende auto’s zijn op dit moment nog niet op de markt verkrijgbaar, maar de verwachting is dat deze er in de toekomst wel zullen komen.
De opkomst van zelfrijdende auto’s leidt tot veel interessante, juridische vragen, omdat de wetgeving over het algemeen al behoorlijk wat jaren oud is en de nieuwe digitale technologieën tot nieuwe juridische uitdagingen c.q. vraagstukken leiden. Zo is volgens de huidige wetgeving de eigenaar van een auto aansprakelijk wanneer deze auto een ongeval veroorzaakt op grond van artikel 185 Wegenverkeerswet. Maar is dat nog wel redelijk als het gaat om een volledig zelfrijdende auto? Ligt het dan niet meer voor de hand om de producent aan te spreken op grond van de regeling van de productaansprakelijkheid, opgenomen in artikel 6:185 en volgende van het Burgerlijk Wetboek? En zijn de polisvoorwaarden van WAM-verzekeraars (de verzekeraars die een - voor iedere auto overigens verplichte - verzekeringsovereenkomst hebben gesloten met de eigenaar van de auto op grond van de Wet Aansprakelijkheid Motorrijtuigen) wel klaar voor de zelfrijdende auto?
In 2018 deed JHS-student Bram van Dooren een praktisch onderzoek naar de polisvoorwaarden van enkele WAM-verzekeraars en ging hij na of deze polisvoorwaarden aanpassing behoeven met het oog op de opkomst van de zelfrijdende auto. Hij komt uiteindelijk tot de conclusie dat de polisvoorwaarden enkel gericht zijn op een menselijke bestuurder, en dus niet op een zelfrijdende auto. Ook constateert hij dat in de polisvoorwaarden is opgenomen dat dekking alleen bestaat in geval de bestuurder een in Nederland geldig rijbewijs bezit, maar het is de vraag of zo’n rijbewijsplicht wel strookt met een zelfrijdende auto. Betekent dit dat je je zonder geldig rijbewijs in de toekomst niet kan laten vervoeren door een zelfrijdende auto? Binnen de verzekeringsbranche is er zeker nog een slag te slaan rondom de komst van volledig zelfrijdende auto’s.
In 2019 onderzocht JHS-studente Joyce Bruil de aansprakelijkheid van de producent van de zelfrijdende auto op grond van artikel 6:185 Burgerlijk Wetboek. Zij heeft daarbij gekeken naar manieren waarop de instructies die producenten van (deels) zelfrijdende auto’s hanteren jegens consumenten kunnen worden verbeterd, ter voorkoming en beperking van eventuele aansprakelijkheid van de producent. Door duidelijke instructies te geven kan zo veel mogelijk worden voorkomen dat de (deels) zelfrijdende auto wordt aangemerkt als een gebrekkig product in de zin van artikel 6:186 BW. Voor producenten van (deels) zelfrijdende auto’s een heel waardevol onderzoek, omdat het hen concrete handvatten biedt bij het opstellen van instructies van (deels) zelfrijdende auto’s.
Een andere interessante, juridische vraag is of er minder snel een geslaagd beroep op overmacht in de zin van artikel 185 Wegenverkeerswet kan worden gedaan wanneer er in een (deels) zelfrijdende auto wordt gereden dan wanneer er in een ‘gewone’ auto wordt gereden. Ook al is het nu lastig om een geslaagd beroep te doen op overmacht, er zijn wel voorbeelden in de rechtspraak beschikbaar waarin een beroep op overmacht slaagde, namelijk wanneer de bestuurder helemaal geen verwijt viel te maken (bijvoorbeeld omdat het slachtoffer helemaal niet waarneembaar was). Over een zelfrijdende auto wordt beweerd dat deze veiliger is dan een auto die wordt bestuurd door een mens. Een zelfrijdende auto is uitgerust met verschillende camera’s en sensoren, zodat deze meer kan en wellicht ook meer hoort waar te nemen dan een menselijke bestuurder in een gewone auto. Toch stelt de Nederlandse wetgever de zelfrijdende auto voor artikel 185 Wegenverkeerswet gelijk aan de normale auto, waardoor dus dezelfde eisen gelden. Dat betekent dat een zelfrijdende auto zo moet worden ingericht dat hij kan wat een normale bestuurder moet kunnen: zo goed mogelijk anticiperen op onverwachte situaties. Op dit moment zijn geautomatiseerde voertuigen nog niet in staat om de omgeving volledig waar te nemen, te duiden en daarop adequaat te reageren, zoals een mens dat kan. Denk bijvoorbeeld aan de aanrijding van een 49-jarige vrouw die in Amerika een weg overstak en daarbij aangereden werd door een auto van Uber, die op dat moment in de autonome - dus zelfrijdende - stand stond. Is het in de toekomst voor zelfrijdende auto’s wel mogelijk om de omgeving volledig waar te nemen, dan is denkbaar dat er nog minder snel een geslaagd beroep op overmacht kan worden gedaan dan het geval is bij een normale auto. Noortje Lavrijssen (lid kenniskring Lectoraat Recht & Digitale Technologie van Fontys) en Merel Weitering (lid kenniskring Lectoraat Digitalisering & Veiligheid van Avans) schreven hierover een artikel genaamd ‘De zelfrijdende auto en het overmachtsverweer van art. 185 WVW’. Het artikel is gepubliceerd in het tijdschrift Verkeersrecht 2019-5.
Bent u werkzaam in de praktijk en heeft u een interessante juridische vraag rondom zelfrijdende auto’s, stuur dan een e-mail naar n.lavrijssen@fontys.nl. We kijken graag met u naar de mogelijkheden om een onderzoeksproject rondom deze vraag te starten.
Ben je student aan de Juridische Hogeschool en heb je nog een leuk idee voor een afstudeeropdracht met betrekking tot de zelfrijdende auto? Stuur dan een e-mail naar n.lavrijssen@fontys.nl. Misschien zijn er wel mogelijkheden om binnen het lectoraat Recht & Digitale Technologie af te studeren.
